Humanistische uitvaart

Humanisme is geen religie. Humanisten stellen de vrijheid, de eigenheid en de waardigheid van ieder afzonderlijk mens centraal en zien de dood vooral als het einde van het huidige leven. Ieder leven is uniek en volgens de humanisten moet tijdens een uitvaart dat unieke leven herdacht worden. Vaste rituelen kent het humanisme dan ook niet.

Hoeveel humanisten er zijn in Nederland is moeilijk te zeggen. Het Humanistisch Verbond heeft ongeveer 13.000 leden, de humanistische omroep Human bijna 70.000. Maar bij onderzoeken blijkt 40% van de Nederlandse bevolking aan te geven het humanistische gedachtengoed te steunen.

Het overlijden

Omdat de dood voor humanisten niet meer dan het einde van het leven in de huidige vorm is, richten zij zich in de eerste plaats op de kwaliteit van het leven. De dood probeert men als verschijnsel te aanvaarden. Humanisten streven er daarom naar om al tijdens hun leven wensen voor hun eigen uitvaart vast te leggen. Soms doen ze dat na een ‘gesprek-bij-leven’ met een humanistische uitvaartbegeleider. Als gekozen wordt voor humanistische uitvaartbegeleiding komt het voor dat de begeleider nog voor het overlijden langskomt en een alsnog gesprek heeft met de stervende. Dat gesprek kan gaan over zijn wensen voor de uitvaart, maar ook over zijn gevoelens en andere zaken. Het komt zelfs voor dat humanisten onderdelen van de toespraak voor hun uitvaart zelf schrijven, al dan niet samen met de uitvaartbegeleider.

Humanistische uitvaartbegeleiding

Sinds 2004 bestaat de Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding, die verbonden is aan het Humanistisch Verbond. De stichting werkt met vrijwilligers, die beschikbaar zijn om een uitvaart op humanistische grondslag te begeleiden. Vooraf zullen ze daarvoor in gesprek gaan met de nabestaanden om de ceremonie vorm te geven. De begeleider treedt ook op als contactpersoon met de uitvaartverzorger, om ervoor te zorgen dat de wensen van de overledene en de nabestaanden ten uitvoer gebracht kunnen worden. Ook helpt hij bij het schrijven van teksten, het uitzoeken van muziek en gedichten of het vormgeven van rituelen. Desgewenst voert hij tijdens de uitvaart het woord. Dat kan zijn om de ceremonie te leiden, maar ook om een toespraak over de overleden te houden, als de nabestaanden daartoe niet in staat zijn.

De uitvaart

Specifiek humanistische rituelen voor bij een uitvaart bestaan dus niet, maar dat wil niet zeggen dat er geen rituelen uitgevoerd worden. De individuele mens staat centraal, met zijn eigen wensen en voorkeuren. Als bepaalde rituelen, ook die uit geloofsovertuigingen, door de nabestaanden gewenst zijn, dan kunnen die uitgevoerd worden. Een vast onderdeel van een humanistische uitvaart is uitgebreide aandacht voor het leven van de overledene. Dat leven staat centraal, samen met het leven van de nabestaanden. Muziek en gedichten brengen troost en roepen herinneringen op, in toespraken wordt het unieke leven belicht.

Agnostisch of atheïstisch

In Nederland en andere West-Europese landen heeft het humanisme een agnostisch karakter. In het bestaan van een God en in leven na dood geloven humanisten niet, maar ze ontkennen het evenmin. Daarom zijn rituelen als het plaatsen van kaarsen rondom de kist, zoals gebruikelijk bij rooms-katholieken, of het hindoeïstische branden van wierook ook bij humanistische uitvaarten niet ongebruikelijk. In de Verenigde Staten is het humanisme meer atheïstisch en zullen dergelijke rituelen niet zo vaak voorkomen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de strengheid van de kerken daar, waar Amerikaanse humanisten zich tegen afzetten.

Na de uitvaart

Zoals er voor de uitvaart zelf geen vastgelegde rituelen bestaan, zijn er ook geen regels voor na de uitvaart. Soms wordt er een traditionele koffietafgel gehouden of is er koffie met cake in het crematorium, soms wordt er in besloten kring nageborreld. Humanisten laten zich ook hierbij leiden door hun eigen voorkeur en gevoelens.